Serwis przez 8 lat prowadził pedagog liceum - Marek Podgórski
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dysleksja   Dyskalkulia   Terminologia   Objawy   Diagnoza   Przyczyny  

Terapia dysleksji   Jak pisać dyktanda?   Co powinni zrobić rodzice?  

Dysleksja - zestawienie bibliograficzne    Dysleksja w Internecie

Dyskalkulia - zaburzenie zdolności matematycznych



Dyskalkulia występuje u ok. 6% populacji, należy więc poświęcić temu problemowi znacznie większą uwagę.

Coraz częściej mówi się o specyficznych trudnościach w uczeniu się czytania (dysleksja), poprawnej pisowni (dysortografia) i dbaniu o właściwy poziom graficzny pisma (dysgrafia). Określenie specyficzne wskazuje na wąski zakres trudności w uczeniu się i ich szczególny charakter. To odróżnia je od powszechnie znanych trudności w uczeniu się pojawiających się u dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej lub w wyniku zaniedbań pedagogicznych i środowiskowych oraz braku motywacji do nauki. Coraz więcej dzieci przychodzi do nas z orzeczeniami poradni psychologiczno-pedagogicznej dotyczącymi tych problemów. Nie są one wynikiem wolniejszego rozwoju umysłowego czy braku inteligencji, nie są chorobą. Są to zaburzenia uczenia się, nad którymi trzeba pracować metodami pedagogicznymi lub psychopedagogicznymi.

Najmniej słyszy się o problemie dyskalkulii, który istnieje przecież tak samo długo jak wymienione wyżej. Od lat wiemy, że są dzieci, które mniej lub bardzie lubią matematykę, a może nie chodzi tu o to, czy lubią, czy nie, ale jak wielki mają kłopot ze zrozumieniem tego przedmiotu i co jest jego przyczyną.

Chciałabym przybliżyć pojęcie dyskalkulii, abyśmy wiedzieli, co to za problem i jak pomóc dzieciom z takim zaburzeniem.

Musimy przede wszystkim rozróżnić dyskalkulię rozwojową, rozumianą jako zaburzenie dojrzewania zdolności matematycznych od dyskalkulii pourazowej, która jest obniżeniem poprzednio normalnych zdolności matematycznych i występuje głównie u osób dorosłych.
Jedną z pierwszych osób, która podała definicję dyskalkulii rozwojowej był słowacki neuropsycholog L. Koąč.

Dyskalkulia rozwojowa jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mających swe podłoże w zaburzeniach genetycznych i wrodzonych, tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno - fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku, bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych.

Dyskalkulia występuje u ok. 6% populacji, należy więc poświęcić temu problemowi znacznie większą uwagę, gdyż w obecnych czasach wiedza i umiejętności matematyczne stały się niemal obowiązkowe na wszystkich etapach kształcenia (sprawdzian po kl. 6, część matematyczno-przyrodnicza egzaminu gimnazjalnego, obowiązkowy przedmiot na maturze i na egzaminach wstępnych na ok. 80% uczelni wyższych).

Czynniki, które utrudniają uczenie się matematyki możemy podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne.
Do zewnętrznych należą:
• patologia rodziny
• dysfunkcja rodziny
• złe warunki bytowe i lokalne
• brak umiejętności pomocy dziecku
• częsta zmiana nauczyciela
• wagary dziecka
• zbyt liczne klasy
• brak indywidualizacji nauczania
• nieobowiązkowa zerówka
• nieprawidłowo metodycznie podany materiał nauczania
• brak motywacji
• za wysokie ambicje rodziców.

Natomiast wewnętrzne to:
• mikrodefekty
• istnienie dysleksji (utrudnia czytanie poleceń)
• obniżenie percepcji słuchowej (przy tabliczce mnożenia)
• obniżenie percepcji wzrokowej (spostrzeganie słuchowe)
• niezdiagnozowane uszkodzenia wzroku i słuchu
• uszkodzenia analizatorów
• nieśmiałość, nadpobudliwość (ADHD)
• przewlekłe choroby, branie leków, niewłaściwe odżywianie.

Aby rozpoznać u dziecka problem dyskalkulii, a potem podjąć odpowiednie kroki, by mu pomóc proponuję najpierw zapoznać się z podstawowymi pojęciami dotyczącymi tematu. Wyróżniamy następujące rodzaje zaburzeń całego poziomu zdolności matematycznych:

  • akalkulia - kompletny brak zdolności
  • oligokalkulia - relatywne zmniejszenie wszystkich cząstkowych zdolności matematycznych mniej więcej w jednakowym stopniu
  • parakalkulia - odrębna jakościowo zaburzenie zdolności matematycznych, pojawiające się w większości przypadków w związku z chorobą psychiczną
  • akalkulia wtórna - zaburzenia zdolności z równoczesną oligofrenią czy otępieniem.

W opracowanej przez L. Kosca klasyfikacji dyskalkulii rozwojowej występuje 6 typów tego zaburzenia.

  1. dyskalkulia werbalna przejawia się zaburzeniem umiejętności słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, takich jak oznaczanie ilości i kolejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, symboli działań i dokonań matematycznych (może to następować na skutek uszkodzenia mózgu). Zdarzają się przypadki, przy których człowiek nie jest zdolny utożsamiać określonej ilości z odpowiadającą jej liczbą, chociaż jest zdolny przeczytać i napisać daną liczbę, czy policzyć ilość przedmiotów (dyskalkulia sensoryczno-słowna)
  2. dyskalkulia praktognostyczna wiąże się z zaburzeniem matematycznych manipulacji konkretnymi czy narysowanymi przedmiotami (liczenie przedmiotów oraz porównywanie wielkości czy ilości). Uczeń z dyskalkulią praktognostyczną nie jest w stanie ułożyć patyczków czy kostek wg ich wielkości, nawet nie jest w stanie wskazać, który z dwóch patyczków jest grubszy, cieńszy, czy tego samego wymiaru.
  3. dyskalkulia leksykalna związana jest z nieumiejętnością czytania symboli matematycznych, np. cyfr, liczb, znaków działań. W lżejszych przypadkach dziecko nie umie czytać liczb wielocyfrowych, ułamków, kwadratów i pierwiastków, itd.
  4. dyskalkulia graficzna jest to niezdolność zapisywania symboli matematycznych występująca często z dysgrafią i dysleksją liter. Uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych mu liczb, zapisać ich nazw, a nawet ich skopiować (np. 1284 pisze jako 1000, 200, 80, czy 4)
  5. dyskalkulia ideognostyczna to przede wszystkim niezdolność zrozumienia pojęć i zależności matematycznych oraz wykonywania obliczeń w pamięci. Często uczeń z tą dysfunkcją mózgu jest w stanie odczytywać i przepisywać liczby, ale nie rozumie, co przeczytał czy napisał, np. umie zapisać znak 9, ale nie wie, że 9 to tyle samo co 10 - 1 albo 3x3
  6. dyskalkulia operacyjna to bezpośrednie zaburzenie umiejętności wykonywania operacji matematycznych. Typowym przykładem jest zamienianie operacji, np. wykonywanie dodawania zamiast mnożenia, odejmowania zamiast dzielenia. Ten typ dyskalkulii jest najtrudniejszy do rozpoznania, ponieważ wymaga ciągłego obserwowania czynności wykonywanych przez osobę badaną.

Jeżeli dziecko nie jest w stanie wykazać swych potencjalnych zdolności matematycznych z powodu nerwicy, zmęczenia, choroby psychicznej, zaburzeń emocjonalnych, czy też braku w wiadomościach spowodowanych np. długą absencją, należy traktować to jako pseudo - dyskalkulię.

Dyskalkulia dotyka z reguły dzieci dyslektyczne, czyli mające trudności z pisaniem i czytaniem. Pięć razy częściej dotyczy chłopców niż dziewcząt. Przypadki dyskalkulii przy braku innych objawów dysleksji są bardzo rzadkie, występują u ok. 1% uczniów.

Symptomy trudności w uczeniu się matematyki powinny być zauważone w okresie przedszkolnym. Są to głównie objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego, a więc opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych i ruchowych.. W wieku szkolnym u dzieci z dyskalkulią utrzymuje się opóźnienie rozwoju orientacji w schemacie ciała i przestrzeni: trudności w odróżnieniu prawej i lewej ręki, strony, z określeniem położenia przedmiotu względem siebie; trudności z zapamiętywaniem tabliczki mnożenia, nazw miesięcy, danych, liczb wielocyfrowych. Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, to dzieci, które nie potrafią sprostać wymaganiom, by opanować podstawowe wiadomości i umiejętności matematyczne.


Co zrobić, aby pomóc dziecku z problemem dyskalkulii?

Bardzo ważne jest budowanie poczucia własnej wartości u takiego dziecka, zaufania do siebie. Nie można mu zbyt często wytykać błędów, a już na pewno nie publicznie. To jest najprostsza metoda obrzydzenia matematyki. Należy rozwijać to, co uczeń potrafi i robi dobrze. Przy słabej pamięci przydatne jest rozwijanie metod ułatwiających zapamiętywanie i przypominanie sobie przyswojonych wiadomości na zasadzie skojarzeń.

Należy:

  • ograniczyć uczniom listę zadań do prostych i typowych
  • nagradzać za wytrwałość i cierpliwość w korygowaniu błędów
  • okazywać cierpliwość przy ciągłym powtarzaniu tych samych partii materiału
  • pozwolić pracować więcej z kalkulatorem
  • pozwolić korzystać (w razie potrzeby) z tabliczki mnożenia.

Każde pojęcie matematyczne kształtowane w czasie lekcji może być przyswajane przez ucznia za pomocą wielu środków dydaktycznych, w czasie różnorodnych zabaw, gier i ćwiczeń. Im częściej będziemy stawiali dziecko w sytuacjach dla niego nowych, tym większa pewność, że zdobyta przez niego wiedza matematyczna będzie funkcjonalna. Uczeń lepiej wykorzysta ją w czasie poznawania kolejnych pojęć.

Najważniejsza rola zabaw poznawczych polega na wzbudzaniu w dzieciach entuzjazmu i pozytywnych postaw do wykonywania zadań szkolnych. Różnorodne zadania i ćwiczenia realizowane w formie gier i zabaw mogą być dla dzieci źródłem osiągania sukcesów i pożądanych wyników. Zabawowe formy przezwyciężania niepowodzeń w uczeniu się matematyki przyczyniają się do złagodzenia wysiłku, do podtrzymywania zainteresowania i ciekawości, koncentracji uwagi, pamięci spostrzegawczo - wzrokowej i słuchowej.

Przy pomocy zabaw, gier dydaktycznych aktywizują się, różne funkcje poznawcze, jak odbiór i interpretacja danych zmysłowych i procesy myślenia, czyli tworzenia jednostek poznawczych w postaci schematów, obrazów umysłowych, symboli i pojęć oraz kształtowania się operacji logicznych, wyjaśniania i oceny. Tak więc wprowadzanie pewnych pojęć za pomocą metod aktywizujących może dać dużo lepsze wyniki niż stosowanie metod tradycyjnych.

Bardzo ważne są początki edukacji dziecka, poznawanie matematyki w szkole podstawowej, a nawet w przedszkolu. Wiele zależy od życzliwego i przyjaznego nauczyciela. Jeżeli dziecko od początku zniechęci się do matematyki, nie zrozumie jej podstaw, to stopniowo doprowadzi to do niższych osiągnięć, nie podejmowania kolejnych prób, a nawet lęku i unikania tego przedmiotu. W gimnazjum mamy wielu uczniów z problemem dyskalkulii, z trwałymi urazami psychicznymi - ze wstrętem do matematyki. Pokonanie takiego nastawienia jest bardzo trudne, ale pamiętajmy, że możliwe!

Literatura:
Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji, wyd. Harmonia, Gdańsk 2003
Kość L., Psychologia i psychopatologia zdolności matematycznych, 1982
Bartkowski Z., Uczeń dysmatematyczny, WSiP, Warszawa 1994
Gruszczyk-Kolczyńska E., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki
Chabasińska Małgorzata - wykłady wygłoszone w Kolegium Karkonoskim na studiach podyplomowych z terapii pedagogicznej i socjoterapii
Łaskowski F. Dyskalkulia
Bil J. Dyskalkulia - trudności w uczeniu się matematyki
Katarzyna Zięba, współpraca: Piotr Karczowski, Gimnazjum Samorządowe nr 3 w Bolesławcu